ჭაღარა ის აღარა ვარ, რაც ვიყავ, ძნელი ყოფილა ჭაღარა... ვეღარ გაჰკივის თამამად ჩემი დაფი და ნაღარა. გული არ იშლის გულობას, მაგრამ ვერ მოსდევს ძალ-ღონე!.. ვარ ბევრი "ვაის” მნახველი და ბევრი "უის” გამგონე. ამევსო გული წვეთ-წვეთად ნაღველითა და შხამითა, ისე, ვით საუკუნები - სხვადასხვა მრავალ წამითა. მაშ რაღად მინდა სიცოცხლე მე, აწმყო-გამწარებულსა, თუ, ვისაც ვეტრფი, ვინც მიყვარს, ვხედავ მას აოხრებულსაი მაგრამ იმედი, ცის ნიჭი, რომ გამიელვებს გლახ-გულსა, თავი ტარიელ მგონია, ოცნებით გარემოცულსა. ვუხმობ ფრიდონს და ავთანდილს, მხარი მხარს მივცეთ, ხელი ხელს, ნესტან-დარეჯან ქაჯებს ჰყავს, მოელის ტურფა გამომხსნელს! რა ვუყოთ, თეთრი მერიოს!? სისხლით შევღებავ ჭაღარას და სულ სხვა ხმაზე დავუკრავ ამ ჩემს დაფსა და ნაღარას. მაგრამ ვაიმე, რომ ეჭვი მოუგზავნია ჯოჯოხეთს: მაცდურ სარკეში მახედებს, ოცნებას მიკლავს... გულს მიხეთქს!.. ამბობს: "ფრიდონ და ავთანდილ ჯერ ვერ გადიხდის ომსაო!... და შენც ტარიელს მოჰგავხარ ისე, ვით კატა ლომსაო”. მართალი არის, მაგრამ რაი რისთვის დავკარგო იმედიი გმირს წინა-უძღვის ყოველთვის უძლური წინამორბედი!.. არა! აყვავდეს იმედი!... გულს ვერ გამიტეხს ჭაღარა!.. გმირებს უძახის... უყივის ჩემი დაფი და ნაღარა!..
ხალხური
მინდვრად ეგდო თეთრი ქვა, დავკარ ხელი, თან ამყვა... ქალო, შენი სიყვარული, სადაც წაველ, თან წამყვა. ქვა უბეში ჩავიდევი, დამამძიმა, დამძალა!.. ქალო, შენი სიყვარული გამწარდა, ვით სამსალა. ქვა ავიღე, გადავაგდე, მივუმატე ძველ ყორეს... ქალო, შენი სიყვარულიც გადვულოცე მეორეს! იმ ქვას წვიმა დაასველებს, - ცრემლები - შენს სიყვარულს... მაგრამ წვიმა ქვას ვერ ალბობს და ცრემლები კაცის გულს.
სიზმარი
ერთხელ მხოლოდ, - ისიც ძილში, - ქართველ ქალთა ვნახე კრება; გეფიცებით, მისი ნახვა ახლაც ისევ მენატრება! ტახტზე იჯდა თამარ მეფე, მომხიბლავი, ეშხიანი!.. მარცხნით უდგა თინათინი, მარჯვნით - ნესტან-დარეჯანი. გარს ეხვიენ სხვა ქალებიც, როგორც მთვარეს ვარსკვლავთ კრება, ცალ-ცალკე და ყველა ერთად, სიცოცხლე და ნეტარება!.. შემოვიდა რუსთაველი, ის სულმნათი და მგოსანი, ხელში ეპყრა მოწიწებით მისი "ვეფხის-ტყაოსანი”. თაყვანი სცა სწორუპოვარს, მის წინ მუხლი მოიყარა… გაიღიმა ტახტზე მჯდომმა და ცრემლები გადმოღვარა!.. მზის ჭიატის დარი იყო უცნაური ის ღიმილი და თვით გრძნობის ორჭოფობაც ცრემლში იყო ჩალესილი: მასაც მგოსნის თანაგრძნობა გულში ედვა, როგორც ქალსა, მაგრამ უნდა დაეჭირა თავი, როგორც დედოფალსა! ბრძანა: "გმადლობ, ვერ გადვიხდი, როგორც მეფე, დღეს შენს ვალსა, - უკვდავების მოსახვეჭად მიგაპირებ მომავალსა!..” მიუბრუნდა მერე იქ მდგომ ნესტანსა და თინათინსა: "თქვენ გილოცავთ ამქვეყნიურ სიყვარულს და შვება-ლხინსა: გიანდერძებთ საქმროდ ყველას ტარიელს და ავთანდილსა, რომ ქართველი ქართველ გმირად გამოზრდიდეს შვილიშვილსა!” ეს რომ ბრძანა, ნათელ სვეტად გადმოეშვა ცისარტყელა: აიტაცა შუქმა შუქი და მას გაჰყვა თანვე ყველა! მე კი დავრჩი… შემეშინდა!.. მიმოვავლე გარს თვალები და რა ვნახე იმათ ნაცვლადი!.. სხვა ხალხი და სხვა ქალები!.. არც თამარი, არც თინათინ, აღარც ნესტან-დარეჯანი!… აღარც ერთს არ ეტყობოდა ქართველობის რამ ნიშანი!.. გული დამწყდა!… გამეღვიძა, ნაღვლიანად გამეცინა!.. ვთქვი: "ნეტავი არ მენახა, საუკუნოდ დამეძინა!..”
სიყვარული
სიყვარულო, ნიჭო სრულო, წამ ტკბილო და ხანგრძლივ მწარე, ჯერ აკვანო ნეტარების, მერმე კუბოვ და სამარე! დღეს ჩემი ხარ, ხვალ სხვისი ხარ, უგზო-უკვლოდ მოარული! სად არს შენი დასაბამი? ან სადა გაქვს დასასრული? ზოგი გყვედრის, ზოგი გვედრის, ყველას კი ჰსურს, რომ გემონოს!.. ვინ არის, რომ შენსა სიტკბოს სიცოცხლე არ შეუწონოსი დიდის ხნობით… მაღალ გრძნობით თუმც არავის არ ახარებ და წამიერ სიტკბოებას საუკუნოდ წაამწარებ, მაგრამ მაინც ყველა გეძებს!.. ცოცხალმა ვით დაგიწუნოსი ვინ არის, რომ იმ ერთს წამში არ გასწირავს საუკუნოსი!
სულიკო
საყვარლის საფლავს ვეძებდი, ვერ ვნახე… დაკარგულიყო!… გულამოსკვნილი ვჩიოდი: "სადა ხარ, ჩემო სულიკოი!” ეკალში ვარდი შევნიშნე, ობლად რომ ამოსულიყო; გულის ფანცქალით ვკითხავდი: "შენ ხომ არა ხარ სულიკოი!” ნიშნად თანხმობის კოკობი შეირხა… თავი დახარა, ცვარ-მარგალიტი ციური დაბლა ცრემლებად დაჰყარა. სულგანაბული ბულბული ფოთლებში მიმალულიყო; მივეხმატკბილე ჩიტუნას: "შენ ხომ არა ხარ სულიკოი!” შეიფრთქიალა მგოსანმა, ყვავილს ნისკარტი შეახო, ჩაიკვნეს-ჩაიჭიკჭიკა, თითქოს სთქვა: "დიახ, დიახო!” დაგვქათქათებდა ვარსკვლავი, სხივები გადმოსულიყო; მას შევეკითხე შეფრქვევით: "შენ ხომ არა ხარ სულიკოი!” დასტური მომცა ციმციმით, სხივები გადმომაყარა და იმ დროს ყურში ჩურჩულით ნიავმაც ასე მახარა: "ეგ არის, რასაც ეძებდი, მორჩი და მოისვენეო! დღე დაიღამე აწ ტკბილად და ღამე გაითენეო! სამად გაშლილა ის ერთი: ვარსკვლავად, ბულბულ-ვარდადო, თქვენ ერთმანეთი რადგანაც ამ ქვეყნად შეგიყვარდათო”. მენიშნა… აღარ დავეძებ საყვარლის კუბო-სამარეს, აღარც შევჩივი ქვეყანას, აღარ ვღვრი ცრემლებს მდუღარეს! ბულბულს ყურს ვუგდებ, ვარდს ვყნოსავ, ვარსკვლავს შევყურებ ლხენითა, და რასაცა ვგრძნობ მე იმ დროს, ვერ გამომითქვამს ენითა! ისევ გამეხსნა სიცოცხლე, დღემდი რომ მწარედ კრულ იყო, ახლა კი ვიცი, სადაც ხარ, სამგან გაქვს ბინა, სულიკო!..
სურვილი
მინდა, რომ ჩემსა სატრფოსა ვხედავდე თავისუფალსა, რომ ძალით ვერ აშინებდენ, ვერც ნებით უხვევდენ თვალსა!.. მინდა, რომ მისი სახელი გაითქვას ძველებურადა და მისიანი ყველანი ერთად სცხოვრობდენ ძმურადა! მინდა, რომ მისსა დიდებას დამღერდეს რუსთველის ქნარი და იღვიძებდეს იმ ხმაზე ტაშის-კვრით ხალხი მძინარი!.. მინდა, რომ… მაგრამ, ეჰ, კმარა! ფრთა შევაკვეცოთ სურვილსა, თორემ რა მოჰკლავს უფსკრულსა მამულისშვილის წყურვილსა!
ქება–ქება
სხვებმა სვან ღვინო, მე უღვინოდაც მთვრალი ვარ პირად ბედნიერებით და ნეტარებას მიმრავალკეცებს მიდამო მისის მშვენიერებით. ვიშ ამ საღამოს, მშვიდსა, საამოს, ტკბილ ნეტარებით შეზავებულსა!.. რა უცნაურად, მაღლით ციურად სამოთხისაკენ იტაცებს გულსა, რომ საიდუმლო, სასიქადულო, კაცსაც ბუნების შეატყობინოს და, სადაც ჭკუა სცდება და სტყუა, იქ მარტო მხოლოდ გულს აგრძნობინოს! აჰა, ვგრძნობ მეცა, რომ არის ზეცა, აღვსილი რაღაც ძალით საგზნობით, და ეს ქვეყანა, ყოვლგნით ყველგანა, თავს უხრის შემქმნელს მადლით საგრძნობით! დახეთ ამ მთვარეს, სხივმომფინარეს, თითქოს ტკბილ სევდით ივსებსო გულსა!.. მოკაშკაშენი, მოთამაშენი, ვარსკვლავნი ირგვლივ აბმენ ფერხულსა. ძალთა დიდება, შექმნათა ქება, არს საიდუმლო მათი ვედრება. ქვეყნით ბუნება ბანს ეუბნება და ეს ბანია "ქებათა-ქება”. ყვავილთა ენა - არს სუნნელთ ფშვენა, საგალობელად აღმა კმეული, წყალთა ჩქრიალი, ფოთოლთ შრიალი, ბალახთ ბიბინი რაღაც გრძნეული, ბუნების მაყრულს, საქორწილოდ სრულს, ეკავშირება, ზე ემატება, - და ახლა მეც ვგრძნობ, საიდუმლოდ ვცნობ, რომ არის კაცში ღვთისა ხატება!.. რამ ამამაღლაი ვინ მაგრძნობინა ეს საიდუმლო, ღვთიური ძალაი.. ადამის ცოდვით მკრთალი ბუნება ძლევამოსილად გარდამიცვალაი! - შენ, სიყვარულო, ცისა და ქვეყნის კავშირო და თან შუამავალო! შენ, რომლის ერთ წამს, იმ სანეტაროს, მზა ვარ, სიცოცხლე მთლად ვანაცვალო!.. შენ, ვისაც უგნურთ უმეტესობა ვერ გიგრძნობს, ვერც გცნობს, მხოლოდ ცილს გწამებს, და შენ მაგიერ შენის სახელით ის აღიარებს პირუტყვულ წამებს! შენ და მხოლოდ შენ, ციურო ნიჭო, გამოუთქმელო კაცთა ენითა... შენგან მგოსანი ფრთებშესხმული ვარ და მონავარდე აღმაფრენითა, რომ მეც, გედივით, სიკვდილის წინეთ უცნაურ ჰანგზე ჩავიხმატკბილო... გცხო წმინდა სიმებს ციურ მალამოდ და ვსთქვა გალობა საშვილიშვილო. მე მას ვუგალობ, ვისაც განგებამ მშვენიერება უსხივცისკარა!... ვინც ვარდს ელფერი, იას სინაზე და ბულბულს ენა ერთად მოჰპარა!.. ის არის ჩემი ტკბილი სიზმარი და მომხიბლავი მძლავრი ოცნება... სიყვარული რომ ტახტად უდგია, ეგვირგვინება პატიოსნება!.. როცა ჭაბუკი გამოუცდელი მას თაყვანს ვცემდი თავდადებულად, ვხედავდი ნინოს, თამარს, ქეთევანს, იმაში შენათხზ-შეერთებულად; და, საამქვეყნოდ გულგრილ მოხუცი, დღესაც თაყვანს-ვცემ, როგორც პირველად, თითქო ჭაბუკი ვიყო მე ახლა და ვყოფილიყო მოხუცი ძველად!.. სხვებმა სვან ღვინო!.. მე უღვინოდაც მთვრალი ვარ მეტის სიხარულითა!.. ემატა სოფელს მშვენიერება ჩემს თვალში მისის სიყვარულითა!..
ქუთაისი მშვენიერო ქუთაისო, სავარდო და სამაისო! ვინ ყოფილა შენი მავნე, გულს ეკალი რომ დაგისოი შენი ციხე-გალავანი, ბევრჯერ სისხლით განაბანი, მიწასთან ვინ გაგისწორა, ერთხელ მტკიცე, ახოვანი? თავს დაგყურებ აოხრებულს, ქვით და ეკლით რომ ივსებ გულს! ვეღარ ვხედავ ოქროს ჩარდახს, ერთ დროს განთქმულს და დიდებულს! ეგ ფაზისი თავმომწონი, სახელცვლილი დღეს რიონი, გულამღვრევით რას ბუტბუტებს, გადასული დროს მომგონი? აგონდება ოქროს კრავი, ვით ქონება რამ უძრავიი და მრისხანე ზვირთებზედაც არგო, ფრთხილად მომცურავიი შიგ იაზონ ელინებით, ვერ შემრთველი სურვილ-ნებით, მედეიას მომპარავი მედიასვე მანქანებითი სადღა არის ოქროს სილაი შლამ-ტალახით ამოვსილა!.. მწუხრის ზეწარს დაუფარავს მაგის მზე და მაგის დილა!.. გარბის შენგან მგლოვიარე! ცრემლით ირწყვის არემარე და შავ ზღვასვე შეჰღრიალებს: "ჩემი ტანჯვა მიიბარე!” მაგრამ, ჩემო ქუთაისო, ძალით სხვასთან შენათვისო! მოთმინება!.. მოთმინება!.. სევდით გული არ აივსო!..
